دووشهمه 15 جۆزهردان 2723
هه‌واڵی نوێ
- محەممەد مێهدی کەرمی و محەممەد حوسەینی لەسێدارەدران هه‌واڵ
- ٢٩هەمین رۆژی شۆرشی ژینا و کاردانەوە جیهانیەکان هه‌واڵ
- کورتەی هەواڵەکانی هەفتەی ڕابردووی کوردستان و ئێران هه‌واڵ
- کورت کراوەی هەواڵەکانی حەوتوی ڕابردوو سەبارەت بە کوردستان و ئێران هه‌واڵ
- کورتکراوەی هەواڵەکانی هەفتەی ڕابردوو سەبارەت بە کوردستان و ئێران هه‌واڵ
عه‌لى به‌هرامى : ئەو هۆیەی كە تا ئێستا بەربەست بووە بۆ یەكگرتوویی نەبوونی تەوازوع وگرینگی دان بەپرسە نەتەوەییەكانە
ڕێکه‌و 2012-06-05 14:43:33
به‌شی ( دیمانه )
دۆخی رۆژهەڵاتی ناوین بێ كورد چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
كورد یەكێك لە نەتەوە گەورەكانی ناوچەكەیە كە چەندین سەدەیە خاكەكەی داگیركراوە و دابەش بووە بە سەر چوار وەڵاتدا، لە ئێستادا كە ئاڵوگۆڕێكی بەرچاو لە رۆژهەڵاتی ناوەراست هاتۆتە ئاراوە،گەلی كوردلە كوردستانی عێراق خاوەن دەسەڵاتە ولە چواچێوەی عیراقی فیدراڵداخاوەن پێگەی سیاسی و....
ئابووریە و و بە شێوەیێكی بەرچاولە باری ئابووریەوە پێشكەوتنی بەخۆوە بینیوە و دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤی تێدا رچاو دەكرێ، وەك دەگوترێ كوردستانی عێراق دەروازەی دیموكراسی لە ناوچەكەیە. لە كوردستانی سوریەش لەگەڵ سەرهەڵدانە جەماوەریەكانی ئەو وەڵاتە دژ بە دەسەڵاتی دیكتاتۆر و خۆسەپێنی بەعس دەور و نەقشی دیارە و رۆژانە لە شارەكانی كوردستانی سوریە هاوشان لەگەڵ شارەكانی دیكەی سوریە رێپێوان و میتینگی جۆراوجۆر بەرێوەدەچێ بەڵام ئەو كیشەیە بەرچاودەكەوێ كە هێز و لایەنە كوردیەكان وەك پێویست كار بۆ یەكگرتوویی و هاوكاری بەمەبەستی داوای مافە نەتەوەییەكانی كورد لە سوریەدا ناكەن.
لە توركیەش كە زۆرینەی نەتەوەی كورد لەو بەشەدا جێگیرە، چالا كانەتر لەخەبات و بەربەرەكانیدایە بو گەیشتن بە مافەكانی تەنانەت كەمینەیێكی پارلمانی چالاكی هەیەو توانیویە خەباتی مافخوازانەی خۆی بە شێوەیێكی بەرچاو بەرێتە پێش و خەبات و بەرخۆدانی كورد لە توركیە كاردانەوەی باشی هەبووە لە سەر دەسەڵات و خەڵكی ئەو وەڵاتە هەروەها لە ناو كۆمەڵی نێونەتەوەیشدا كە لە ئێستادا نوێنەرانی كورد لە پارڵمانی توركیە لە ناوەندە جیهانیەكان بە شێوەی رەسمی پێشوازیان لێ دەكرێ، بەشێوەیێك كە لەلایەن خودی هاوپەیمانەكانی توركیەیشەوە دانی پێدانراوە و گوێ لە داواكانیان دەگیرێ.
لە كوردستانی ئێران هەل و مەرجەكە جیاوازترە بە چەند هۆ، یەكەم ئەوەی كە دەسەڵاتدارانی ئێستای ئێران بە درندانەترین شیوە سەركوتی كوێرانەی خەڵك دەكەن و رێگە نادەن كە باس لە مەسەلەی نەتەوەیی لە ئێراندا بكات، ئەمە نەتەنها بۆ كورد بەڵكوو بۆ تێكڕای نەتەوە ژێردەستەكانی ئێران پەیرەو دەكرێ، هۆیێكی دیكە ئەوەیە كە بزوتنەوەی ئازادیخوازی ئەو بەشەی كوردستان چەندین ساڵە گیرۆدەی كیشە و ململانێ ی ناوخویی بوە و لایەنە سیاسیەكان گیرۆدەی جیابوونە و ئینشعاب هاتوون، ئەو وەزعە نالەبارە كاری كردۆتە سەر چالاكی وهەڵسورانەكان. هەروەها لە بەر دۆخی كوردستانی عێراق و سەقامگیری ئەو بەشەی كوردستان، خەباتی چەكداری كە زۆركاریگەر بوو لە سەر بیر و هزری ئازادیخوازی و هەستی نەتەوایەتی جەماوەری كوردستان ئێستا وێستاوە و جێ بە جی َ ناكرێ، ئێستا تواناكان بە تێكرا لە كاری سیاسی و تەبلیغاتی بەكار دەهێندرێن لە هەمان كاتدا ئەو هێزانە پێگە جەماوەریەكەی خۆیان پاراستووە و ئامادەی بەرەوروو بوونەوەی هەر روودا و ئەگەرێكن.
بەو شیی كردنەوەی سەرەوە، دەردەكەوێ كە بزوتنەوەی نەتەوایەتی خەڵكی كوردستان لە هەر چوار بەشەكەدا بە ئەندازەیێك بەرەو پێش چووە كە لە هەر ئاڵووگۆڕێكی ناوچەكەدا، گەلی كورد دەور و نەقشی خۆی دەبێ و تازە كەس ناتوانێ ئینكاری بوونی كورد لە رۆژهەڵاتی ناویندا بكات. پێم وایە لەگەڵ هەر ئاڵوگۆڕێك كورد دەستكەوتی باشتری دەبێ لە ناوچەكەدا.
بەهاری پار بەهاری سەرهەڵدانی نەتەوەكانی خۆرهەڵاتی ناوین لە دژی دیكتاتۆرەكان بوو، ئایا ئەم ڕەوتە بەلاڕێدا چوو، یان بەردەوام دەبێت؟
بەهاری نەتەوەكانی رۆژهەڵاتی ناوین راستە هێندێ جار بە تەوژم بووە و هێندێ جار خاو بۆتەوە، بەڵام راستیەكەی ئەوەیە كە خەڵكی ووڵاتانی ئەو ناوچەیە خوازیاری ئاڵووگۆڕ لە سیستەمی دەسەڵاتی دیكتاتۆری بۆ دەسەڵاتی ئازاد و دیموكراتن. ئەوەی بەربەستە لە بەردەم ئەم رابوونانەدا بوونی جۆرێك بیری توندئاژۆی وەك ئەلقاعیدە و هاوبیرەكانیەتی لە وەڵاتانی عەرەبی دا، بە سەر ئەوەشدا خەڵكی ئەو وەڵاتانە سوورن لە سەر گەیشتن بە ماف و ئازادیەكانیان.
كورد بە گشتی حاڵەتێكی تایبەت بە خۆی هەیە، ئایا ئێمە دەتوانین باڵانسی هێز لە ناوچەكەدا بە قازانجی خۆمان بگۆڕین؟
مەسەلەی كورد لە هەر وەڵاتە تایبەتمەندی خۆی هەیە، بۆ نمونە لە عێراقدا كورد دەوری باش و پۆزۆتیڤی هەبووە لە راگرتنی باڵانسی سیاسی ئەو وەڵاتە لە نێوان شیعە و سوننە و پێكهاتەكانی دیكەی عێراق، سەركردایەتی كورد لەو بەشەدا توانیویەتی لەگەڵ دەر و دراوسێ باڵانسەكە راگرێ و لە گەڵ كۆمەڵی نێونەتەوەیی داپێوەندی ئابووری وسیاسی هەبێ. بەڵام بەشەكانی دیكەی كوردستان لەبەر هۆی جیا جیا، یەك لەوان بوونی دەسەڵاتی تۆتالیتێر و خۆ سەپێن ودیكتاتۆر، تا ئێستا نەیتوانیوە خۆی بەرێوەبەرێ و قورسایی خۆی بەو جۆرەی كە پێویستە دەرخا، راستە هێزی كورد كارایی خۆی هەیە و بەرچاوە بەڵام وەك راگرتنی باڵانسی هێز لە ناوچەكەدا نەخێر نەیتوانیوە. هۆكەشی بۆ ئەوە دەگەرێتەوە كە بەشەكانی دیكەی كوردستان هێشتا بە داگیركراوی ماونەتەوە و پرۆسەی رزگاری نەتەوەییان تێپەر نەكردوە.
كوردی رۆژهەڵات لە گۆڕینی ئاراستەی سیاسیی وڵاتدا تا ئێستا ئەگەر لاوازترین نەبێت، ئەوا لە ئاستی پارچەكانی دیكەو و تەنانەت كوردانی رۆژئاوای كوردستانیشدا خۆی لاواز پیشانداوە، هۆی ئەم لاوازییە چییە؟
وەك لە پێشدا ئێشارەم پێدا، لە ئێستادا بە هۆی بوونی رژیمێكی دیكتاتۆر و سەركوتكەر و تاكرەو كە رێگە بە هیچ جۆرە بزوتنەوەیێكی سیاسی ومەدەنی نادا و كوردستانی بە تەواوی میلیتاریزە كردوە. لەلایێكی دیكەوە ئەو بزوتنەوە ئازادیخوازیەی خەڵكی كوردستان كە مێژوویێكی دوور و درێژی لە خەبات بۆ هاتنەدی مافەكانی كورد هەیە، لە بەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان شێوەیێكی خەباتەكەی راگرتوە و لە ئێستادا تواناكان بەتێكرا لە خەباتی سیاسی و تەبلیغاتی بەكار دەهێندرێن، بە ڵام هەمیشە دەوری كورد لە كیشە سیاسیەكاندا بەچاو دەكەوێ، كورد كاریگەرترین وچالاكترین نەتەوەیە لە خەبات بەرانبەر رژیمی ئێراندا.وهەمیشە و لە هەر هەل و مەرجێكدا كورد دەوری كاریگەرو چارەنووس سازی دەبێ. رەنگە لەبەر بوونی چەند كێشە و ناكۆكی لایەنە سیاسیەكان و نەبوونی بەرنامەی هاوبەش هێندێك بە لاوازی ببیندرێ. دەنا ئەگەر كەمێ بگەرێینەوە بۆ دواوە دەبینین كە بزوتنەوەی خەڵكی كوردستان دەور و نەقشی بەرچاوی هەبوو لە گۆرانكاریەكان لە ئێراندا وەك ئینقلابی ١٣٥٧ و چەند ساڵی دوای ئەو ئینقلابەش.
پارچەكانی كوردستان كەڵەحیزب و كەڵەپیاوی بەرپرسیاری خۆیان هەیە. پیتوانییە ئەمە لە رۆژهەڵاتدا ئەمە بووەتە كێشە و تەنانەت پێكەوە هەڵكردنیشی لێكردوون بە تراویلكە؟
راستە رۆژهەڵات چەندین كەسایەتی سیاسی و خەباتكار و ناسراوی هەیە بەڵام پێم وانیە بەو شێوەبێ كە نەتوانن لە داهاتوودا پێكەوە هەڵكەن، لەو بارەدا ئە زموون هەیە، بۆنمونە لە كوردستانی عێراقدا پێش راپەرین تەزادێكی زۆر لە نێوان رێبەران و پارتەكانی ئەو بەشەدا هەبوو، بەڵام بە هاتنە مەیدانی ئەو هەل و مەرجە، بەتایبەت لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ و رووخانی رژیمی بەعس دەبینین كە رێبەرانی ئەو بەشەی كوردستان بە شێوەیێكی باش ناكۆكیەكانیان وەلا ناو پێكەوە كاری هاوبەشیان دەست پێكرد و سەنگ و قورسایێكی باشیان هەیەوگەلی كوردیش دەوری بەرچاوی هەیە و بەرچاوێكی دیكەی سەیری دەكرێ. من پێم وایە لە دوای هەر ئاڵووگۆڕێك لە كوردستانی ئێران، رێبەرانی ئەو بەشەی كوردستانیش بە هەمان رێچكەدا دەرۆن و بۆ قازانجە نەتەوەییەكان دەست لە ناكۆكیەكانیان هەڵدەگرن.
شەڕی ڕاگەیاندن یانی لە كاتی پێویست و گونجاویشدا شەڕكردن. ئایا ئەمە هەمان گوتاری براكوژی نییە كە لە سەرەتای شۆڕشی ١٣٥٧ ەوە تا ئێستا بەردەوامە و دەبووژێتەوەو رۆژهەڵات لەبەریەك هەڵدەتەكێنێ؟
شەڕی راگەیاندن لە زۆربەی وەڵاتانی دنیا و وەڵاتانی پێشكەوتوودا كارێكی ئاساییە، بەڵام لە كوردستاندا بەڵی زۆرجار زەمینەسازی شەڕی براكوژی بووە، ئەوە نە تەنیا لە كوردستانی ئێران بەڵكوو لە بەشەكانی دیكەی كوردستانیشدا رووی داوە، كاردانەوەی زۆر نگەتیڤی هەبووە لە سەر رای جەماوەری كورد و پێگەی هێز و لایەنە سیاسیەكان.
كۆنگرەی نەتەوەیی قەرار وایە لە هەولێر ببەستێت و وا پێشبینی دەكرێت كە لە بەشی رۆژهەڵاتییەكان بدەن بە پارچەكانیتر و حەسێبی جددی لەسەر رۆژهەڵات نەكەن، ئایا ئەم پێشبینییانە لایەنەكانی رۆژهەڵات زیاتر لەت دەكات یان بەرەوە یەكگرتوویی دەیانبات؟
بەڵی باس لە سەر بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی هەیە، ئەگەر وەك بەرێزت باست كردوە ئەو ئەگەرە راست بێت و لە بەشی رۆژهەڵات بپچرێنن بۆ بەشەكانی دیكە، ئەوە بەو مەعنایە دەبێ كونگرەی نەتەوەیی پێش دەست كردن بەهەر كارێك ئاكام و مەبەستەكانی خۆی ناپێكی.ئەگەر كۆنگرەی نەتەوەیی كورد بەمەبەستی لێك گەیشتنی تیكرای لایەنەكان لە هەموو پاچەكانی كوردستان بێ، بێگومان ناكرێ بەشێكی كوردستان لەبەر چاو نەگرێ و پەراوێزی بخا.
٣ بەرەی لایەنەكانی رۆژهەڵات لە كۆنفرانسی ژنانی چوارپارچەدا بینراوە. دەستەیەك كە پتەتر و خاوەن بریارترن و كۆنفرانسیان بایكۆتكرد، دەستەیەك بە ناوی ٤ وردە رێكخراوەوە كە زۆر كاریگەر نین و پژاك – یش بە تەنیا كە دەكەوێتە گرووپی هاوپەیمانانی رۆژهەڵاتی باكوورەوە. ئایا هەر ئێستاشی لەگەڵ بێت، ماڵی رۆژهەڵات شەق نەكراوە؟
بێ گوومان رێكخراوەكانی ژنان كە هەموو خاوەن دەیان ساڵ خەباتن و رێكخراوگەلێكی جێ كەوتووی كۆمەڵگای كوردستانن و هەر ئەوان دەتوانن نوێنەرایەتی زۆرینەی ژنانی كوردستان بكەن، بە یەكگرتوویێكی تەواوەوە هەڵوێستیان گرت و بایكۆتی كونفرانسی ژنانی چوارپارچەی كوردستانیان كرد، كە ئەمە نەك نیشانەی شەق بوون نیە بەڵكوو پێم وایە دەرخەری یەكگرتوویی ئەو توێژە كاریگەرەی كۆمەڵگایە.
حیزبە خاوەن ناسنامەكانی رۆژهەڵات هیچ پلانێكی ئەوتۆیان نیە بۆ یەكگرتوویی و پێكەوە كاركردن و ئەمەش هێندەی تر لە بەرچاوی ڕای گشتیدا تەریكیان دەخات، پێشنیاری بەڕێزتان بۆ هاتنەدەرەوە لەو دۆخە چییە؟
ئەو هۆیەی كە تا ئێستا بەربەست بووە بۆ یەكگرتوویی هێز و لایەنە سیاسیەكانی كوردستان، نەبوونی پلان نیە بەڵكوو نەبوونی تەوازوع وگرینگی دان بەپرسە نەتەوەییەكانە،ساڵێك پێش ئێستا كاك بابەشێخ حوسەینی سكرتێری گشتی سازمانی خەباتی كوردستانی ئێران، پێشنیارێكی ١٠ خاڵی خستە بەردەم هێز و لایەنە سیاسیە بە پێشوونەكانی كوردستان بەڵام بەداخەوە هیچ بەدەمەوە هاتنێك بەدی نەكرا. من پێم وایە ئەگەر ئەو هێزانە ناتوانن لە ئێستادا لە دەوری یەك كۆبنەوە، با لە سەر چەند خاڵێك ولەسەرچواچێوەیێكی ئەساسی رێكەون و پابەندبوون بە مەساڵحی نەتەوەیی بكەنە بەرنامەی كارەكانیان.
ئێران هیچ بەربەستێك لە رۆژهەڵاتدا لە بەرانبەر خۆیدا نابێنێ و زۆر بە ئاشكرا خەریكی قەڵاچۆكردنی گەلەكەمانە و ئەمەش وایكردووە هەژموونی ئێران لە باشووردا فراوانتر بێت لە جاران. ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە كە بە راشكاوانە حكوومەتی هەرێم لە كارتی فشاری هێزەكان بۆسەر ئێران بە مەبەستی پاشەكشەپێكردنی ئێران كەڵك وەربگرێت؟
راستە رژیمی ئاخوندی ئێران بە هەموو توانایەوە خەریكی قەڵاچۆ كردنی گەلی كوردە و بۆ ئەو مەبەستە لە هەموو ئامرازێك كەڵك وەردەگرێ، بەڵام ئەوەی راستی بێ هەژموونی رژیم لە سەر هەرێمی كوردستان لە ٢٠٠٤ بەم لاوە زۆر كەم بۆتەوە، هۆكەشی ئەوەیە هەرێمی كوردستان دەروازەكانی بەرووی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دا كراوەتەوە و وەك رابردوو پێویستی بە رژیم نەماوە. هێز و لایەنە سیاسیەكانی كوردستانی ئێران تا ئێستا سەربەخۆیی سیاسیی خۆیان چ لە كاتی سەدام حوسێن و چ لە ئیستادا راگرتووە و هیچ كات نەبوونە كارتی فشار. هەر كات هەل و مەرج گوونجاو بێ ئەو هێزانە خۆیان تاو دەدەنێ.
حكوومەتی هەرێن دەیەوێ خاوەندارێتی كورد بە گشتی بكات، بەربەستەكانی سەر ئەم رێگایە چین؟
هەرێمی كوردستان دەتوانێ تەنها خاوەندارێتی قەڵەمرەوی خۆی بكات نەك هەموو كوردستان، بەڵام دەتوانێ دەوری خۆی بگێرێ بۆ چارەسەری و بەرەو پێش بردنی مەسەلەی كوردانی پارچەكانی دیكە و دەوری نێوبژیوان ببینێ، دەنا خەڵكی هەركام لە بەشەكانی كوردستان خاوەندارێتی خۆیان دیاری دەكەن.
ئایا دەتوانین لە هێزی هەرێم بۆ پاشەكشەی ئێران لە كوردستان كەڵك وەربگرین؟ ئایا ئەم متمانە نەتەوەییە دروست بووە كە هەرێم پشت لە تاران بكات؟
من پێم وایە ئەو بیركردنەوە لە جێی خۆیدا نیە، چوونكە كوردستانی ئێران خاوەن هێزی تایبەت بە خۆیەتی و دەتوانێ لە كاتی پێویست دا خۆی پاشەكشە بە رژیمی دەسەڵاتداری ئێران بكات نەك هێزی لاوەكی بۆ بەكار ببرێ. من پێم وایە هەرێمی كوردستان پێویستی بە پەیوەندیە بازرگانی و ئابووریەكان لەگەڵ رژیمی ئێران هەیە، بەڵام ئەكرێ وەك كارتێكی فشار و پاشەكشە بە رژیم ئەو پەیوەندیانە كەم بكاتەوە و جێ گرەوەی لە ئێستادا بۆ بدۆزێتەوە.
پارچەكانیتر چەندە دەتوانن هێزی یارمەتیدەری رۆژهەڵات بن بۆ رزگاربوونی لەم قەیرانە ئابووری و سیاسییەی تێیكەوتووە؟
پێم وایەتا رژیمی ئێران لە سەر دەسەڵات بێ ئەو بیركردنەوانە لە جێ دا نیە لە دوای رووخانی ئەو رژیمەش، رۆژهەڵاتی كوردستان خەڵكی ئەوندە بە توانا و شارەزای هەیە كە كوردستان لە قەیرانی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی رزگار بكات.
دۆسیەی ناوكیی ئێران، لەوانەیە ئێران تووشی قەیرانێكی گەورەتر بكات، یان لەوانەیە بەرەو دەربازبوون لەو قەیرانەی ئێستای بكات كە تێیدایە، ڕای بەڕێزتان لەم بارەیەوە چییە؟
من پێم وایە رژیمی ئێران تەنها لە سەر مەسەلەی ناوەكی لەگەڵ كۆمەڵی نێودەوڵەتی كێشەی نیە، بەڵكوو لە باری مافی مرۆڤ، پشتیوانی لە ترۆریزم، دەستێوەردان لە وەڵاتان، مەترسی سازكردن بۆ قازانجەكانی رۆژئاوا و هاوپەیمانەكانیان لەو كێشانەیە كە رژیم خولقێنەریەتی و كۆمەڵی نێودەوڵەتیش بڕیاری داوە كۆتاییان پێ بێنێ، بۆیە رژیم تەنها بە چارەسەر كردنی مەسەلەی ناوكەیی لەو قەیرانانەی تێی كەوتووە دەرباز نابێ. بەڵام لە ئێستادا بە هۆی ئەوەی چەكی ناوەكی چەكێكی مەترسیدارە و نابێ بكەوێتە دەست رژیمگەلێكی نا مەسئول، كۆمەڵی نێونەتەوەیی لە هەموو ئامرازێك كەڵك وەردەگرێ بۆ ئەوەی رژیم دەستی بەو جۆرە چەكانە نەگات. لە بەرانبەریشدا رژیمی ئێران بە تەواوی لە هەوڵی بەدەست هێنانی ئەو جۆرە چەكە مەترسیدارەیە و دەیهەوێ بەو جۆرە چەكە رژیمەكەی بیمە بكات، بۆیە كۆمەڵی نێودەوڵەتی وا بە ئاسانی ناتوانێ متمانە بە رژیمی ئێران بكات، ئەوە بۆ ١٠ ساڵی تەواوە هەموو جۆرە فێڵ و فتوورێكی لەگەڵ كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەكار هێناوە. بە دووری دەبینم رژیم لەگەڵ كۆمەڵی نێودەوڵەتی رێكەوێ.
ڕێکه‌و 2012-06-05 14:43:33
به‌شی ( دیمانه )
سیاسی
