ره‌وشی کورد له کوردستانى ئێران و له رۆژهه‌لاتى ناوه‌راست و هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به ئێران و دۆخى رژیمى دةسةلآتدارى ئێران له ووتووێژێک له‌گه‌ڵ مالپه‌رى رۆژنیوز
دۆخی رۆژهەڵاتی ناوین بێ کورد چۆن هەڵدەسەنگێنن?
کورد یەکێک لە نەتەوە گەورەکانی ناوچەکەیە کە چەندین سەدەیە خاکەکەی داگیرکراوە و دابەش بووە بە سەر چوار وەڵاتدا، لە ئێستادا کە ئاڵوگۆڕێکی بەرچاو لە رۆژهەڵاتی ناوەراست هاتۆتە ئاراوە،گەلی کوردلە کوردستانی عێراق خاوەن دەسەڵاتە ولە چواچێوەی عیراقی فیدراڵداخاوەن پێگەی سیاسی و....
ئابووریە و و بە شێوەیێکی بەرچاولە باری ئابووریەوە پێشکەوتنی بەخۆوە بینیوە و دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤی تێدا رچاو دەکرێ، وەک دەگوترێ کوردستانی عێراق دەروازەی دیموکراسی لە ناوچەکەیە. لە کوردستانی سوریەش لەگەڵ سەرهەڵدانە جەماوەریەکانی ئەو وەڵاتە دژ بە دەسەڵاتی دیکتاتۆر و خۆسەپێنی بەعس دەور و نەقشی دیارە و رۆژانە لە شارەکانی کوردستانی سوریە هاوشان لەگەڵ شارەکانی دیکەی سوریە رێپێوان و میتینگی جۆراوجۆر بەرێوەدەچێ بەڵام ئەو کیشەیە بەرچاودەکەوێ کە هێز و لایەنە کوردیەکان وەک پێویست کار بۆ یەکگرتوویی و هاوکاری بەمەبەستی داوای مافە نەتەوەییەکانی کورد لە سوریەدا ناکەن.
لە تورکیەش کە زۆرینەی نەتەوەی کورد لەو بەشەدا جێگیرە، چالا کانەتر لەخەبات و بەربەرەکانیدایە بو گەیشتن بە مافەکانی تەنانەت کەمینەیێکی پارلمانی چالاکی هەیەو توانیویە خەباتی مافخوازانەی خۆی بە شێوەیێکی بەرچاو بەرێتە پێش و خەبات و بەرخۆدانی کورد لە تورکیە کاردانەوەی باشی هەبووە لە سەر دەسەڵات و خەڵکی ئەو وەڵاتە هەروەها لە ناو کۆمەڵی نێونەتەوەیشدا کە لە ئێستادا نوێنەرانی کورد لە پارڵمانی تورکیە لە ناوەندە جیهانیەکان بە شێوەی رەسمی پێشوازیان لێ دەکرێ، بەشێوەیێک کە لەلایەن خودی هاوپەیمانەکانی تورکیەیشەوە دانی پێدانراوە و گوێ لە داواکانیان دەگیرێ.
لە کوردستانی ئێران هەل و مەرجەکە جیاوازترە بە چەند هۆ، یەکەم ئەوەی کە دەسەڵاتدارانی ئێستای ئێران بە درندانەترین شیوە سەرکوتی کوێرانەی خەڵک دەکەن و رێگە نادەن کە باس لە مەسەلەی نەتەوەیی لە ئێراندا بکات، ئەمە نەتەنها بۆ کورد بەڵکوو بۆ تێکڕای نەتەوە ژێردەستەکانی ئێران پەیرەو دەکرێ، هۆیێکی دیکە ئەوەیە کە بزوتنەوەی ئازادیخوازی ئەو بەشەی کوردستان چەندین ساڵە گیرۆدەی کیشە و ململانێ ی ناوخویی بوە و لایەنە سیاسیەکان گیرۆدەی جیابوونە و ئینشعاب هاتوون، ئەو وەزعە نالەبارە کاری کردۆتە سەر چالاکی وهەڵسورانەکان. هەروەها لە بەر دۆخی کوردستانی عێراق و سەقامگیری ئەو بەشەی کوردستان، خەباتی چەکداری کە زۆرکاریگەر بوو لە سەر بیر و هزری ئازادیخوازی و هەستی نەتەوایەتی جەماوەری کوردستان ئێستا وێستاوە و جێ بە جی ٠Ž ناکرێ، ئێستا تواناکان بە تێکرا لە کاری سیاسی و تەبلیغاتی بەکار دەهێندرێن لە هەمان کاتدا ئەو هێزانە پێگە جەماوەریەکەی خۆیان پاراستووە و ئامادەی بەرەوروو بوونەوەی هەر روودا و ئەگەرێکن.
بەو شیی کردنەوەی سەرەوە، دەردەکەوێ کە بزوتنەوەی نەتەوایەتی خەڵکی کوردستان لە هەر چوار بەشەکەدا بە ئەندازەیێک بەرەو پێش چووە کە لە هەر ئاڵووگۆڕێکی ناوچەکەدا، گەلی کورد دەور و نەقشی خۆی دەبێ و تازە کەس ناتوانێ ئینکاری بوونی کورد لە رۆژهەڵاتی ناویندا بکات. پێم وایە لەگەڵ هەر ئاڵوگۆڕێک کورد دەستکەوتی باشتری دەبێ لە ناوچەکەدا.
بەهاری پار بەهاری سەرهەڵدانی نەتەوەکانی خۆرهەڵاتی ناوین لە دژی دیکتاتۆرەکان بوو، ئایا ئەم ڕەوتە بەلاڕێدا چوو، یان بەردەوام دەبێت?
بەهاری نەتەوەکانی رۆژهەڵاتی ناوین راستە هێندێ جار بە تەوژم بووە و هێندێ جار خاو بۆتەوە، بەڵام راستیەکەی ئەوەیە کە خەڵکی ووڵاتانی ئەو ناوچەیە خوازیاری ئاڵووگۆڕ لە سیستەمی دەسەڵاتی دیکتاتۆری بۆ دەسەڵاتی ئازاد و دیموکراتن. ئەوەی بەربەستە لە بەردەم ئەم رابوونانەدا بوونی جۆرێک بیری توندئاژۆی وەک ئەلقاعیدە و هاوبیرەکانیەتی لە وەڵاتانی عەرەبی دا، بە سەر ئەوەشدا خەڵکی ئەو وەڵاتانە سوورن لە سەر گەیشتن بە ماف و ئازادیەکانیان.
کورد بە گشتی حاڵەتێکی تایبەت بە خۆی هەیە، ئایا ئێمە دەتوانین باڵانسی هێز لە ناوچەکەدا بە قازانجی خۆمان بگۆڕین?
مەسەلەی کورد لە هەر وەڵاتە تایبەتمەندی خۆی هەیە، بۆ نمونە لە عێراقدا کورد دەوری باش و پۆزۆتیڤی هەبووە لە راگرتنی باڵانسی سیاسی ئەو وەڵاتە لە نێوان شیعە و سوننە و پێکهاتەکانی دیکەی عێراق، سەرکردایەتی کورد لەو بەشەدا توانیویەتی لەگەڵ دەر و دراوسێ باڵانسەکە راگرێ و لە گەڵ کۆمەڵی نێونەتەوەیی داپێوەندی ئابووری وسیاسی هەبێ. بەڵام بەشەکانی دیکەی کوردستان لەبەر هۆی جیا جیا، یەک لەوان بوونی دەسەڵاتی تۆتالیتێر و خۆ سەپێن ودیکتاتۆر، تا ئێستا نەیتوانیوە خۆی بەرێوەبەرێ و قورسایی خۆی بەو جۆرەی کە پێویستە دەرخا، راستە هێزی کورد کارایی خۆی هەیە و بەرچاوە بەڵام وەک راگرتنی باڵانسی هێز لە ناوچەکەدا نەخێر نەیتوانیوە. هۆکەشی بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە بەشەکانی دیکەی کوردستان هێشتا بە داگیرکراوی ماونەتەوە و پرۆسەی رزگاری نەتەوەییان تێپەر نەکردوە.
کوردی رۆژهەڵات لە گۆڕینی ئاراستەی سیاسیی وڵاتدا تا ئێستا ئەگەر لاوازترین نەبێت، ئەوا لە ئاستی پارچەکانی دیکەو و تەنانەت کوردانی رۆژئاوای کوردستانیشدا خۆی لاواز پیشانداوە، هۆی ئەم لاوازییە چییە?
وەک لە پێشدا ئێشارەم پێدا، لە ئێستادا بە هۆی بوونی رژیمێکی دیکتاتۆر و سەرکوتکەر و تاکرەو کە رێگە بە هیچ جۆرە بزوتنەوەیێکی سیاسی ومەدەنی نادا و کوردستانی بە تەواوی میلیتاریزە کردوە. لەلایێکی دیکەوە ئەو بزوتنەوە ئازادیخوازیەی خەڵکی کوردستان کە مێژوویێکی دوور و درێژی لە خەبات بۆ هاتنەدی مافەکانی کورد هەیە، لە بەر بارودۆخی هەرێمی کوردستان شێوەیێکی خەباتەکەی راگرتوە و لە ئێستادا تواناکان بەتێکرا لە خەباتی سیاسی و تەبلیغاتی بەکار دەهێندرێن، بە ڵام هەمیشە دەوری کورد لە کیشە سیاسیەکاندا بەچاو دەکەوێ، کورد کاریگەرترین وچالاکترین نەتەوەیە لە خەبات بەرانبەر رژیمی ئێراندا.وهەمیشە و لە هەر هەل و مەرجێکدا کورد دەوری کاریگەرو چارەنووس سازی دەبێ. رەنگە لەبەر بوونی چەند کێشە و ناکۆکی لایەنە سیاسیەکان و نەبوونی بەرنامەی هاوبەش هێندێک بە لاوازی ببیندرێ. دەنا ئەگەر کەمێ بگەرێینەوە بۆ دواوە دەبینین کە بزوتنەوەی خەڵکی کوردستان دەور و نەقشی بەرچاوی هەبوو لە گۆرانکاریەکان لە ئێراندا وەک ئینقلابی ١٣٥٧ و چەند ساڵی دوای ئەو ئینقلابەش.
پارچەکانی کوردستان کەڵەحیزب و کەڵەپیاوی بەرپرسیاری خۆیان هەیە. پیتوانییە ئەمە لە رۆژهەڵاتدا ئەمە بووەتە کێشە و تەنانەت پێکەوە هەڵکردنیشی لێکردوون بە تراویلکە?
راستە رۆژهەڵات چەندین کەسایەتی سیاسی و خەباتکار و ناسراوی هەیە بەڵام پێم وانیە بەو شێوەبێ کە نەتوانن لە داهاتوودا پێکەوە هەڵکەن، لەو بارەدا ئە زموون هەیە، بۆنمونە لە کوردستانی عێراقدا پێش راپەرین تەزادێکی زۆر لە نێوان رێبەران و پارتەکانی ئەو بەشەدا هەبوو، بەڵام بە هاتنە مەیدانی ئەو هەل و مەرجە، بەتایبەت لە دوای ساڵی ٢٠ ٠ ٣ و رووخانی رژیمی بەعس دەبینین کە رێبەرانی ئەو بەشەی کوردستان بە شێوەیێکی باش ناکۆکیەکانیان وەلا ناو پێکەوە کاری هاوبەشیان دەست پێکرد و سەنگ و قورسایێکی باشیان هەیەوگەلی کوردیش دەوری بەرچاوی هەیە و بەرچاوێکی دیکەی سەیری دەکرێ. من پێم وایە لە دوای هەر ئاڵووگۆڕێک لە کوردستانی ئێران، رێبەرانی ئەو بەشەی کوردستانیش بە هەمان رێچکەدا دەرۆن و بۆ قازانجە نەتەوەییەکان دەست لە ناکۆکیەکانیان هەڵدەگرن.
شەڕی ڕاگەیاندن یانی لە کاتی پێویست و گونجاویشدا شەڕکردن. ئایا ئەمە هەمان گوتاری براکوژی نییە کە لە سەرەتای شۆڕشی ١٣٥٧ ەوە تا ئێستا بەردەوامە و دەبووژێتەوەو رۆژهەڵات لەبەریەک هەڵدەتەکێنێ?
شەڕی راگەیاندن لە زۆربەی وەڵاتانی دنیا و وەڵاتانی پێشکەوتوودا کارێکی ئاساییە، بەڵام لە کوردستاندا بەڵی زۆرجار زەمینەسازی شەڕی براکوژی بووە، ئەوە نە تەنیا لە کوردستانی ئێران بەڵکوو لە بەشەکانی دیکەی کوردستانیشدا رووی داوە، کاردانەوەی زۆر نگەتیڤی هەبووە لە سەر رای جەماوەری کورد و پێگەی هێز و لایەنە سیاسیەکان.
کۆنگرەی نەتەوەیی قەرار وایە لە هەولێر ببەستێت و وا پێشبینی دەکرێت کە لە بەشی رۆژهەڵاتییەکان بدەن بە پارچەکانیتر و حەسێبی جددی لەسەر رۆژهەڵات نەکەن، ئایا ئەم پێشبینییانە لایەنەکانی رۆژهەڵات زیاتر لەت دەکات یان بەرەوە یەکگرتوویی دەیانبات?
بەڵی باس لە سەر بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی هەیە، ئەگەر وەک بەرێزت باست کردوە ئەو ئەگەرە راست بێت و لە بەشی رۆژهەڵات بپچرێنن بۆ بەشەکانی دیکە، ئەوە بەو مەعنایە دەبێ کونگرەی نەتەوەیی پێش دەست کردن بەهەر کارێک ئاکام و مەبەستەکانی خۆی ناپێکی.ئەگەر کۆنگرەی نەتەوەیی کورد بەمەبەستی لێک گەیشتنی تیکرای لایەنەکان لە هەموو پاچەکانی کوردستان بێ، بێگومان ناکرێ بەشێکی کوردستان لەبەر چاو نەگرێ و پەراوێزی بخا.
٣ بەرەی لایەنەکانی رۆژهەڵات لە کۆنفرانسی ژنانی چوارپارچەدا بینراوە. دەستەیەک کە پتەتر و خاوەن بریارترن و کۆنفرانسیان بایکۆتکرد، دەستەیەک بە ناوی ٤ وردە رێکخراوەوە کە زۆر کاریگەر نین و پژاک – یش بە تەنیا کە دەکەوێتە گرووپی هاوپەیمانانی رۆژهەڵاتی باکوورەوە. ئایا هەر ئێستاشی لەگەڵ بێت، ماڵی رۆژهەڵات شەق نەکراوە?
بێ گوومان رێکخراوەکانی ژنان کە هەموو خاوەن دەیان ساڵ خەباتن و رێکخراوگەلێکی جێ کەوتووی کۆمەڵگای کوردستانن و هەر ئەوان دەتوانن نوێنەرایەتی زۆرینەی ژنانی کوردستان بکەن، بە یەکگرتوویێکی تەواوەوە هەڵوێستیان گرت و بایکۆتی کونفرانسی ژنانی چوارپارچەی کوردستانیان کرد، کە ئەمە نەک نیشانەی شەق بوون نیە بەڵکوو پێم وایە دەرخەری یەکگرتوویی ئەو توێژە کاریگەرەی کۆمەڵگایە.
حیزبە خاوەن ناسنامەکانی رۆژهەڵات هیچ پلانێکی ئەوتۆیان نیە بۆ یەکگرتوویی و پێکەوە کارکردن و ئەمەش هێندەی تر لە بەرچاوی ڕای گشتیدا تەریکیان دەخات، پێشنیاری بەڕێزتان بۆ هاتنەدەرەوە لەو دۆخە چییە?
ئەو هۆیەی کە تا ئێستا بەربەست بووە بۆ یەکگرتوویی هێز و لایەنە سیاسیەکانی کوردستان، نەبوونی پلان نیە بەڵکوو نەبوونی تەوازوع وگرینگی دان بەپرسە نەتەوەییەکانە،ساڵێک پێش ئێستا کاک بابەشێخ حوسەینی سکرتێری گشتی سازمانی خەباتی کوردستانی ئێران، پێشنیارێکی ١٠ خاڵی خستە بەردەم هێز و لایەنە سیاسیە بە پێشوونەکانی کوردستان بەڵام بەداخەوە هیچ بەدەمەوە هاتنێک بەدی نەکرا. من پێم وایە ئەگەر ئەو هێزانە ناتوانن لە ئێستادا لە دەوری یەک کۆبنەوە، با لە سەر چەند خاڵێک ولەسەرچواچێوەیێکی ئەساسی رێکەون و پابەندبوون بە مەساڵحی نەتەوەیی بکەنە بەرنامەی کارەکانیان.
ئێران هیچ بەربەستێک لە رۆژهەڵاتدا لە بەرانبەر خۆیدا نابێنێ و زۆر بە ئاشکرا خەریکی قەڵاچۆکردنی گەلەکەمانە و ئەمەش وایکردووە هەژموونی ئێران لە باشووردا فراوانتر بێت لە جاران. ئایا کاتی ئەوە نەهاتووە کە بە راشکاوانە حکوومەتی هەرێم لە کارتی فشاری هێزەکان بۆسەر ئێران بە مەبەستی پاشەکشەپێکردنی ئێران کەڵک وەربگرێت?
راستە رژیمی ئاخوندی ئێران بە هەموو توانایەوە خەریکی قەڵاچۆ کردنی گەلی کوردە و بۆ ئەو مەبەستە لە هەموو ئامرازێک کەڵک وەردەگرێ، بەڵام ئەوەی راستی بێ هەژموونی رژیم لە سەر هەرێمی کوردستان لە ٢٠ ٠ ٤ بەم لاوە زۆر کەم بۆتەوە، هۆکەشی ئەوەیە هەرێمی کوردستان دەروازەکانی بەرووی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دا کراوەتەوە و وەک رابردوو پێویستی بە رژیم نەماوە. هێز و لایەنە سیاسیەکانی کوردستانی ئێران تا ئێستا سەربەخۆیی سیاسیی خۆیان چ لە کاتی سەدام حوسێن و چ لە ئیستادا راگرتووە و هیچ کات نەبوونە کارتی فشار. هەر کات هەل و مەرج گوونجاو بێ ئەو هێزانە خۆیان تاو دەدەنێ.
حکوومەتی هەرێن دەیەوێ خاوەندارێتی کورد بە گشتی بکات، بەربەستەکانی سەر ئەم رێگایە چین?
هەرێمی کوردستان دەتوانێ تەنها خاوەندارێتی قەڵەمرەوی خۆی بکات نەک هەموو کوردستان، بەڵام دەتوانێ دەوری خۆی بگێرێ بۆ چارەسەری و بەرەو پێش بردنی مەسەلەی کوردانی پارچەکانی دیکە و دەوری نێوبژیوان ببینێ، دەنا خەڵکی هەرکام لە بەشەکانی کوردستان خاوەندارێتی خۆیان دیاری دەکەن.
ئایا دەتوانین لە هێزی هەرێم بۆ پاشەکشەی ئێران لە کوردستان کەڵک وەربگرین? ئایا ئەم متمانە نەتەوەییە دروست بووە کە هەرێم پشت لە تاران بکات?
من پێم وایە ئەو بیرکردنەوە لە جێی خۆیدا نیە، چوونکە کوردستانی ئێران خاوەن هێزی تایبەت بە خۆیەتی و دەتوانێ لە کاتی پێویست دا خۆی پاشەکشە بە رژیمی دەسەڵاتداری ئێران بکات نەک هێزی لاوەکی بۆ بەکار ببرێ. من پێم وایە هەرێمی کوردستان پێویستی بە پەیوەندیە بازرگانی و ئابووریەکان لەگەڵ رژیمی ئێران هەیە، بەڵام ئەکرێ وەک کارتێکی فشار و پاشەکشە بە رژیم ئەو پەیوەندیانە کەم بکاتەوە و جێ گرەوەی لە ئێستادا بۆ بدۆزێتەوە.
پارچەکانیتر چەندە دەتوانن هێزی یارمەتیدەری رۆژهەڵات بن بۆ رزگاربوونی لەم قەیرانە ئابووری و سیاسییەی تێیکەوتووە?
پێم وایەتا رژیمی ئێران لە سەر دەسەڵات بێ ئەو بیرکردنەوانە لە جێ دا نیە لە دوای رووخانی ئەو رژیمەش، رۆژهەڵاتی کوردستان خەڵکی ئەوندە بە توانا و شارەزای هەیە کە کوردستان لە قەیرانی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی رزگار بکات.
دۆسیەی ناوکیی ئێران، لەوانەیە ئێران تووشی قەیرانێکی گەورەتر بکات، یان لەوانەیە بەرەو دەربازبوون لەو قەیرانەی ئێستای بکات کە تێیدایە، ڕای بەڕێزتان لەم بارەیەوە چییە?
من پێم وایە رژیمی ئێران تەنها لە سەر مەسەلەی ناوەکی لەگەڵ کۆمەڵی نێودەوڵەتی کێشەی نیە، بەڵکوو لە باری مافی مرۆڤ، پشتیوانی لە ترۆریزم، دەستێوەردان لە وەڵاتان، مەترسی سازکردن بۆ قازانجەکانی رۆژئاوا و هاوپەیمانەکانیان لەو کێشانەیە کە رژیم خولقێنەریەتی و کۆمەڵی نێودەوڵەتیش بڕیاری داوە کۆتاییان پێ بێنێ، بۆیە رژیم تەنها بە چارەسەر کردنی مەسەلەی ناوکەیی لەو قەیرانانەی تێی کەوتووە دەرباز نابێ. بەڵام لە ئێستادا بە هۆی ئەوەی چەکی ناوەکی چەکێکی مەترسیدارە و نابێ بکەوێتە دەست رژیمگەلێکی نا مەسئول، کۆمەڵی نێونەتەوەیی لە هەموو ئامرازێک کەڵک وەردەگرێ بۆ ئەوەی رژیم دەستی بەو جۆرە چەکانە نەگات. لە بەرانبەریشدا رژیمی ئێران بە تەواوی لە هەوڵی بەدەست هێنانی ئەو جۆرە چەکە مەترسیدارەیە و دەیهەوێ بەو جۆرە چەکە رژیمەکەی بیمە بکات، بۆیە کۆمەڵی نێودەوڵەتی وا بە ئاسانی ناتوانێ متمانە بە رژیمی ئێران بکات، ئەوە بۆ ١٠ ساڵی تەواوە هەموو جۆرە فێڵ و فتوورێکی لەگەڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەکار هێناوە. بە دووری دەبینم رژیم لەگەڵ کۆمەڵی نێودەوڵەتی رێکەوێ.
