lawan


ڕێکخراوی لاوانی خه‌باتی کوردستانی ئێران
Iranian Kurdistan Khabat Youth Organization
         

پێناسه‌ و شێوازه‌کانی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی

پێناسه‌ و شێوازه‌کانی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی
(به‌شی یه‌که‌م) نووسینی : زاهید خه‌بات

ئه‌گه‌ر بیر له‌ پێکهێنانی وڵات یان سیسته‌مێکی به‌ر٠ێوه‌به‌ری سیاسی ئیده‌ئال بکه‌ینه‌وه‌ که‌ به‌زوو ترین کات و به‌ ئاسانترین شێوه‌ و که‌مترین ئاسیب به‌ ده‌ست بێت ، ئه‌وا هه‌وڵه‌کانمان تێکه‌ڵ به‌ هه‌ستیاری و هه‌ڵوێستێکی ساکارانه‌ و کاتی ده‌که‌ین و ئه‌بینه‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ لایه‌نی عه‌قلانی له‌ لێکدانه‌وه‌ی بابه‌ت و ر٠وداوه‌کاندا به‌ره‌و لاوازی بر٠وات .

 رزگار بوون نرخێکی قورس ده‌خاته‌ سه‌ر تاک و کۆمه‌ڵگا و به‌رده‌وام بوون له‌ رێی تێکۆشان بۆ ئازادی ، له‌ خۆشی و چێژه‌کانی دنیا دوورمان....
ئه‌کاته‌وه‌ . له‌ نه‌گه‌یشتن به‌ ئێده‌ئاله‌کان له‌ کات و سات و شوێنی دیاریکراودا وه‌ک شۆپێنهاوێر ر٠ش بینی و نائۆمێدی به‌رۆکمان پێئه‌گرێت و هێزمان لێ ئه‌ستێنێته‌وه‌ . به‌ڵام گرینگی ئه‌م ته‌وه‌ره‌ ئه‌وه‌یه‌ بتوانی به‌و ر٠ه‌ش بینی و نا ئومێدیه‌وه‌ کاری پۆزه‌تیڤ و به‌که‌ڵک ئه‌نجام بده‌یت . ئه‌وه‌یه‌ قۆناغی گرینگ بۆ مرۆڤی مۆدێر٠ن که‌ له‌ نهیلیسم و پووچگه‌راییه‌وه‌ به‌ره‌و ئۆمانیسم هه‌نگاوی ناوه‌. 

یر کردنه‌وه‌ له‌و جۆره‌ ژیانه‌ که‌ له‌ سه‌ر ئه‌ساسی مرۆڤ بوون و هه‌وڵ بۆ ئازادی بۆ خۆ و دیکه‌ی مرۆڤه‌کان بینا کراوه‌ و مه‌سله‌حت خوازی و به‌رژه‌وند په‌رستی و ترسنوکی وه‌لا ئه‌نێت لإ بۆ زۆر که‌س ئه‌بێته‌ مایه‌ی نائومێدی و ترس و بۆ که‌سانێکیش ئه‌بێته‌ هۆی بوێری و به‌هێز بوونی ئیراده‌ و خۆر٠اگری . 

له‌م پێشه‌کیه‌وه‌ ئه‌چینه‌ ناو باسێکی کۆکراوه‌ له‌ سه‌ر بزوتنه‌وه‌ی خۆر٠اگری و نافه‌رمانی مه‌ده‌نی و ر٠ێی و چاره‌کانی به‌رپرچدانه‌وه‌ی شارستانیانه‌ی سته‌مگه‌ری تۆتالیتێره‌کان و به‌ده‌ست هێنانه‌وه‌ی متمانه‌ به‌ خۆیی و هیوای ر٠زگاری بۆ تاک و کۆمه‌ڵگا.

جیاوازیه‌ک که‌ بۆ مرۆڤی مۆدێر٠ن هه‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ نایهه‌وێت کێشه‌کانی له‌ گه‌ڵ مرۆڤه‌کانی تر به‌ شێوه‌ی شه‌ر٠ئه‌نگێزانه‌ و ناماقوڵانه‌ ... چاره‌سه‌ر بکات. 

بیر کردنه‌وه‌ له‌ به‌ ده‌ست هێنان و ئه‌نجامی سیاسه‌ت و کارکردێکی لۆژیکی و مرۆڤانه‌ و دوور له‌ توند و تیژی سه‌ره‌تای پێکهاتنی ر٠ێ و شوێنه‌کانی مه‌ده‌نی و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌ . 

نمونه‌ی مێژووی خۆر٠اگری مه‌نفی و مه‌ده‌نی ده‌گه‌ر٠ێته‌وه‌ بۆ پێش زایین . به‌ڵام له‌ ٢٠ ٠  ساڵ له‌مه‌و به‌ر و به‌ تایبه‌ت له‌ سه‌رده‌می مۆدێر٠ن و دوای جوڵه‌ی به‌رابه‌ری خوازی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری "سۆسیالیسم" و ماف خوازی نه‌ته‌وه‌کان بۆ سه‌ربه‌خۆیی "ناسیۆنالیزم" شێواز و چه‌ند و چوونی جوڵه‌ مه‌ده‌نیه‌کان گۆر٠انکاری جیدی به‌ سه‌ر داهات .بیرمه‌ندان له‌ سه‌ر ئه‌و باوه‌ر٠ه‌ن که‌ نافه‌رمانی مه‌ده‌نی سه‌رجه‌م  ئه‌و نار٠ه‌زایه‌تی ده‌ربر٠ینانه‌ ئه‌گرێته‌وه‌ که‌ له‌ لایه‌ن خه‌ڵک یان چینه‌کانی کۆمه‌ڵگا دژی سیاسه‌ته‌کانی سیسته‌مێکی ده‌سه‌ڵاتداری به‌ شێوه‌ی مه‌ده‌نی و دوور له‌ توند و تیژی ئه‌نجام ئه‌درێت . 

هه‌ڵبه‌ت له‌ کاتی شه‌ر٠ێ دوهه‌می جیهانی جۆرێکی تر له‌ به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌ زل هێزه‌کانی جیهان و نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان به‌رانبه‌ر به‌ ر٠ژێمه‌ سه‌ره‌ر٠ۆ و دیکتاتۆره‌کان په‌یر٠ه‌و کرا که‌ له‌ کۆتایی بابه‌ته‌که‌ ئاماژه‌ی پێ ئه‌کرێت .  

زۆریه‌ک حکومه‌ته‌کان به‌ داسه‌پاندن و پیرۆز کردنی قانون ئه‌یانهه‌وێت هه‌ر جوره‌ ر٠ه‌خنه‌ و دژه‌کرده‌وه‌یه‌ک له‌ لایه‌ن خه‌ڵک خامۆش بکه‌ن . 

شێوازی مه‌ده‌نی و مه‌نفی به‌رپرچدانه‌وه‌یه‌که‌ له‌ سه‌ر قه‌بووڵ نه‌کردنی یاسا ده‌ست کرده‌کانی حکومه‌ت و لاواز کردنی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی له‌ ر٠ێی گوێ پێنه‌دان به‌و یاسایانه‌ و ر٠اکێشانی سه‌رنجی خه‌ڵک و جیهان بۆ پێمل یان مه‌جبوور کردنی حکومه‌ت له‌ به‌ دی هێنانی خواسته‌کانیان .دوره‌ په‌رێزی له‌ توندو تیژی له‌ به‌ر زۆر هۆکار یه‌کێک له‌ که‌م خه‌سارترین شێوازه‌کانی گوشار هێنانه‌ بۆ سه‌ر حکۆمه‌ته‌کان . 

ئه‌م شێوازه‌ وێر٠ای در٠ێژ کردنه‌وه‌ی ماوه‌ی نار٠ه‌زایه‌تیه‌کان ئه‌بێته‌ هۆی که‌م کردنه‌وه‌ی خه‌ساره‌ و زیانه‌کانی مادی و ئینسانی بۆ به‌ دی هاتنی ئامانجه‌ سه‌خته‌کان . 

له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ر٠ه‌خنه‌یه‌کی زۆرێش هه‌یه‌ له‌ په‌یر٠ه‌و کردنی ئه‌م شێوازه‌ به‌ڵام ئه‌بێت بزانین هه‌ر کۆمه‌ڵگا و سیسته‌مێکی حوکمر٠انی شیاوی جۆرێکی تایبه‌ته‌ له‌ خۆر٠اگری و نافه‌رمان مه‌ده‌نی . 

زۆر یه‌ک له‌و جوڵانه‌وه‌ و نافه‌رمانیانه‌ ده‌بنه‌ هۆی گۆر٠انکاری سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی و زۆری تریش بوونه‌ته‌ 

هۆی شۆر٠ش و لابردنی ده‌سته‌ی 

ده‌سه‌ڵات دار یان داگیرکه‌ران که‌ 

لێره‌دا به‌ شێوه‌ی خواره‌وه‌ ده‌سته‌به‌ندیان ئه‌که‌ین.

١ـ جوڵه‌و و نافه‌رمانی مه‌ده‌نی بۆ 

به‌ ده‌ست هێنانی به‌رابه‌ری و مافی مرۆڤ و گۆر٠ینی سیسته‌می ده‌سه‌ڵاتداری سیاسی له‌ ناو خۆی وڵات له‌ له‌یه‌ن کۆمه‌ڵانی خه‌ڵک

٢ ـ هه‌ڵوێست و کاری عه‌مه‌لی له‌ لایه‌ن نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان و دیکه‌ی ده‌وڵه‌تانی جیهان

بابه‌تی یه‌که‌م خۆی به‌ دو خاڵی تر دابه‌ش ئه‌بێت که‌ یه‌کیان ئه‌مه‌یه‌ : 

١ـ ١ جوڵه‌ و نافه‌رمانی مه‌ده‌نی و دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ حکومه‌ته‌ تۆتالێتێره‌کان بۆ به‌ ده‌ست هێنانی به‌رابه‌ری و مافی مرۆڤ :

بۆ نمونه‌ جوڵه‌ و خۆر٠اگری ر٠ه‌شپێستانی ئامریکا به‌ ر٠ێبه‌ری مارتین لۆتێر کینگ بۆ به‌ده‌ست هێنانی به‌رابه‌ری له‌ گه‌ڵ سپی پێسته‌کان یان جوڵه‌ و نافه‌رمانی بوداییه‌کان له‌ ئاسیای دوور . 

خۆر٠اگری و نار٠ه‌زایه‌تی ده‌ربر٠ینی ژنان و جوڵه‌ی فمنیستی بۆ به‌ده‌ست هێنانی ئازادی و ر٠زگار بوون له‌ کۆیله‌یه‌تی کۆمه‌ڵگای پیاو سالاری .

گردبوونه‌وه‌ و نار٠ه‌زایه‌تی قه‌شه‌کان له‌ ئه‌مریکا دژ به‌ دامه‌زراندنی بنکه‌کانی وزه‌ی ناوه‌کی ، جۆڵانه‌وه‌ی کرێکاران له‌ ر٠وسیا و ئورپا ، نار٠ه‌زایه‌تی لاوان ، مامۆستایان و چینه‌کانی تری کۆمه‌ڵگا بۆ به‌دی هاتنی مافه‌کانیان 
١ـ ٢ دوهه‌م: جوڵه‌ و نافه‌رمانی 
مه‌ده‌نی بۆ گۆر٠ینی سیسته‌می ده‌سه‌ڵاتداری سیاسی :

یه‌که‌م : بۆ به‌ ده‌ست هێنانی مافی مرۆڤ و ئازادی به‌ شێوازی هه‌وڵ بۆ گۆر٠ینی ده‌سه‌ڵاتی گه‌نده‌ڵ و هێنانی ده‌سته‌یه‌کی تر بۆ ناو سیسته‌می سیاسی 
نمونه‌ی ئه‌م شێوازه‌ : شۆر٠شی سالی ٥٧ گه‌لانی ئێران ، شۆر٠شی خه‌ڵکی شیلی ، بزوتنه‌وه‌ و شۆر٠شی خه‌ڵکی میسر و تونێس و ر٠وخاندنی ده‌سه‌ڵاتی موباره‌ک و بێن عه‌لی . شۆر٠شی نارنجی ئۆکر٠این و وڵاتانی ئاسیای ناوه‌ندی

 و ... دوهه‌م : بۆ به‌ ده‌ست هێنانی مافی نه‌ته‌وه‌یی و ئه‌تنیکی و به‌ده‌ست هێنانی سه‌ربه‌خۆیی سیاسی و وه‌ده‌ر نانی داگیرکه‌ران ،نمونه‌ی ئه‌م شێوازه‌ : شۆر٠ش و بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵکی مه‌جارستان ١٨٦٧ دژی ر٠وسیه‌ و به‌ ده‌ست هێنانی سه‌ربه‌خۆیی . بزوتنه‌وی خۆر٠اگری مه‌نفی خه‌ڵکی هیندوستان به‌ ر٠ێبه‌رایه‌تی ماهماتا گاندی و وه‌ده‌ر نانی هێزه‌کانی به‌ریتانیا و به‌ ده‌ست هێنانی سه‌ربه‌خۆیی و بزوتنه‌وه‌ی دژی ئاپار٠تاید به‌ ر

٠ێبه‌ری نێلسۆن ماندێللا له‌ ئافریقای باشور و وه‌ده‌ر نانی هێزه‌کانی به‌ریتانیا له‌ میسر له‌ ساڵی ١٩٢٢ 

لێره‌ دا شێوازه‌کانی نار٠ه‌زایه‌تی ده‌ربر٠ین و نافه‌رمانی مه‌ده‌نی له‌ سه‌ر ئه‌ساسی پێمل کردنی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی بۆ ئه‌نجامی ر٠یفۆر٠م و سه‌رئه‌نجام به‌جێ هێشتنی کورسی حوکمر٠انی و گواستنه‌وه‌ی ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌ڵات بۆ به‌ره‌ی ئازادی خواز ئه‌خه‌ینه‌ به‌ر چاو. 

(کۆتایی به‌ شی یه‌که‌م )
صورة

10 ساڵ و 3 مانگ و 17 ڕۆژ و 4 کاتژمێر و 15 خوله‌ک له‌مه‌وپێش‌

پێناسه‌ و شێوازه‌کانی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی

پێناسه‌ و شێوازه‌کانی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی


ده‌رباره‌ی ئێمه به کورتی


لێره‌‌‌ ده‌‌‌رباره‌‌‌ی خۆتان بنووسن به کورتی

په‌یوه‌ندی


تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان



٢/ لینکی یوتوب

٣/ لینکی تویته‌‌‌ر